Tasavvuf genel anlamıyla insan oğlunun, bilgi hazinesiyle kendisini donatıp, ilim, irfan ve güzel ahlakla olgunlaşmasını, kemalete ermesini, kendini, Tanrı’yı, doğayı tanıması, nefsini yenmesi, her türlü kötülüklerden arınması anlamındadır.
Alevi Bektaşi inancında Tasavvuf anlamı batîni yorumla Vahdet’i Vücüd – mevcudatın birliği anlayışıyla, yaşamda eline-beline-diline sahip olarak.. kin yerine sevgiyi.. düşmanlık yerine dostluğu.. egemen kılması, kendisi ve çevresiyle barışık olmasıdır.
Her türlü öznel ve nesnel ayrımları ortadan kaldırarak, Tanrı, insan ve doğayla bir olmasını, evrene gönül gözüyle bakmasını temel ilke edinen ve kamil (olgun) insan olmayı hedefleyen bir yaşam felsefesi.. düşünce ve inançtır.
Diğer bir tanımla Tasavvuf, yaratılanı yaradana.. halkı Hakk’a bağlayan.. Tanrı-insan-Evren birliğine, bilim, akıl, mantık, marifet, ahlak güzel huyla ve sevgi temeline dayanan batın ilmidir.
Batîn alemde Hakk’ı kendi özünde, kendi özünü Hakk’ta görmektir (Tanrısal özde ölümsüzleşmektir) Bekabillah mertebesine giden bu yolculuk, Dört kapı, kırk makam; diğer bir tanımla İlm’el-yakın “aklen-yakın“, Hakk’el-yakın aşamalarından geçerek gerçekleşir.
İnançta sevgiyi temel ilke edinen, Tanrı’nın varlığını, güzelliğini ve evrenin oluşumunu Batîni bir yorumla Vahdet-i Vücud (varlık birliği) anlayışıyla algılayan; Alevi-Bektaşi inanç ve felsefesinin temel kaynağını da, özünü Hz. Ali’nin öğretisinden, Ehl-i Beyt sevgisinden, Hallac-ı Mansur felsefesinden ve Pir Hünkar Bektaş-ı Veli düşüncesinden alan bu tasavvufi-batıni görüş oluşturur. Mutasavvıflar, Hz. Muhammed’in ilmin kapısı dediği ve ledün ilmine erişen (Hakikat sırrına eren velilik mertebesine ulaşan) Hz. Ali’yi İslam tasavvufunun öncüsü ve piri olarak kabul ederler. (Ali D. Gülçicek; Alev. Bek. kızıl. c.3)
Zahir: Bir şeyin dış görünüşü
İlmel yakın: Tanrı”ya bilgiyle yaklaşmak
Ayn-el –yakın: Tanrı’yı gönül gözüyle görmek,sezgisel görüşle kavramak
Bekabillah: Tanrısal özde ebedileşmek
Batın: iç, içyüzü, öz, görünmeyen gizli Batın gözü, can gözü, gönül gözü
(batıni anlamda dördüncü boyut)
Ehli batın: Tanrı sırlarına ermiş kimseler
Ledün: Kat, huzur, Tanrı yanı Tanrı katı
İlmi ledün: Tanrı bilgisi Tanrı sırları
Hû’da: Tanrı
Bahri Hû’da: yaratan Tanrı
Hikmeti Hû’da: Tanrının Hikmeti
